گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم ــ عباس کلاهدوز و محمدعلی سافلی: خیابان صفاییه قم صفای دیگری دارد. علت آن نیز وجود حوزه‌های علمیه متعدد در این خیابان است و کوچه‌هایی که بر سر در آنها تابلوهایی است که تو را به بیوت فرزانگانی راهنمایی می‌کند که عمر خویش را به «قال الصادق(ع)» و «قال الباقر(ع)» و احیای شریعت گذراندند و به‌تعبیر پیامبر اکرم(ص) وارثان انبیا هستند.
یکی از همین "فقهایِ باصفایِ صفاییه" آیت الله سید محمدعلی علوی گرگانی است که سال‌هاست با حضور در بیتی ساده پاسخگوی سؤالات دینی مردم است.
این "عالمِ عامل" 77 سال پیش در نجف اشرف و در بیت فضیلت و تقوا متولد شد. پدر ایشان آیت‌الله سید سجاد علوی از فضلای حوزه نجف و مشاهیر خطه گرگان بود. پدرش، بارها به او گفته بود: "محمدعلى! تو با دیگر برادرانت تفاوت خواهى داشت و در آینده به مقامات عالیه خواهى رسید، چون تو را با توسل به ذیلِ عنایت امیرالمؤمنین(ع)، از خدا گرفتهام".
زندگی آیت‌الله علوی گرگانی در یک نگاه
- 1318: تولد در نجف
- 1325: عزیمت به ایران و آغاز تحصیل
- 1334: تألیف اولین کتاب «کشف الغاشیة عن وجه الحاشیة» و تدریس مقدمات از سیوطى تا شرح شمسیه
- 1341: تدریس سطوح از معالم و شرح لمعه تا سطح عالى (رسائل، مکاسب و کفایه و شرح منظومه)
- 1363: آغاز تدریس خارج فقه و اصول (بر اساس کتاب شرایع الاسلامِ محققِ حلّى)
- 1370: انتشار رساله عملیه به‌درخواست شماری از مردم به‌ویژه اهالی مازندران، گیلان و گرگان
به‌دلیل استعداد زیاد و هوش فراوان، دروس مقدمات و سطوح تا عالی را به‌سرعت پایان برد. در این مدت از دروس نامداران تاریخ حوزه علمیه قم و نجف، چون مرحوم بروجردی، حضرت امام خمینی، آیت الله خویی، شاهرودی و زنجانی کسب فیض کرد. او به‌زودی در زمره مدرسین عالی "فقه آل محمد(ص)" قرار گرفت.
این مرجع تقلید در سال 1370 و به‌درخواست جمعی زیاد از متدینین شمال کشور، رساله عملیه‌اش را منتشر کرد و از بیش از 30 سال گذشته با برگزاری مرتب دروس خارج فقه، شاگردان زیادی را در راه مکتب اهل بیت(ع) تربیت کرده است.
نگاهی به مشهورترین اساتید آیت‌الله علوی گرگانی
- آیت‌الله بروجردی؛ 3 سال درس خارج فقه
- امام خمینی؛ 8 سال درس اصول فقه
- آیت‌الله محقق داماد؛ 12 سال درس فقه و اصول
- آیت‌الله شیخ مرتضی حائری؛ 15 سال درس فقه
در ایام مبارک دهه فجر به بیت ایشان رفتیم. آیت الله کنار سایر شاگردان نشسته بود و بخشی از مسائل شرعی را مستقیماً از طریق تلفن به مقلدین پاسخ می‌داد. پس از ادای فریضه نماز به‌امامت ایشان، با گرمی از ما استقبال کرد و سپس به گفت‌وگوی مفصل با ما نشست.
در پایان مصاحبه هم یک توصیه به ما کرد، "رابطه خود با ما (علما و فقهای امت) را حفظ کنید و از ما جدا نشوید چراکه دست ما در دستان ذوات مقدسه اهل بیت است".
آیت الله علوی گرگانی در جریان اولین گفت‌وگوی تفصیلی خود با یک خبرگزاری، به گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگاران سیاسی خبرگزاری تسنیم نشست که در ادامه مشروح آن از منظرتان میگذرد:
** امام نمی‌گذاشت آیت‌الله بروجردی از قم هجرت کند
تسنیم:با تشکر از وقتی که حضرتعالی در اختیار ما قرار دادید، با توجه به تلمذ شما در محضر مرحوم آیت‌الله بروجردی و حضرت امام خمینی، سؤال اول ما این است که جایگاه مرحوم آیت‌الله بروجردی در حوزه علمیه قم چه جایگاهی بود و رابطه مرحوم امام و آیت‌الله بروجردی چگونه بود؟
آیت الله علوی گرگانی: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم‌الله الرحمن الرحیم. شخصیت مرحوم آیت‌الله بروجردی شخصیت وارسته‌ای بود و آن زمان محوریت حوزه در دست ایشان بود و شخصیت‌های حوزه تحت‌الشعاع ایشان قرار داشتند، حتی علمای نجف نیز تحت‌الشعاع نام ایشان بودند. وی از جمله شخصیت‌هایی است که ریاست مطلقه بین شیعیان کشورها پیدا کرد. ایشان قدرت علمی بالایی داشت و "سیاستِ اجتماعی"شان هم بسیار عالی بود و از جمله کسانی که به وی ارادت داشت مرحوم امام رحمه الله بودند.
برخی اوقات که از شهرها می‌آمدند و از آیت الله بروجردی تقاضای هجرت از قم را می‌کردند، امام نمی‌گذاشت و جلوی این کار را می‌گرفتند و می‌گفتند ایشان باید باشد و حوزه را اداره کند. زمانی هم که ما در درس ایشان شرکت می‌کردیم اوج مرجعیت ایشان بود و حرف اول را ایشان می‌زد. سایر کشورهای اسلامی و حتی از عربستان هم به ایشان ارادت خاصی داشتند و امام الحرمین آنجا هم به ایشان احترام می‌گزارد.
ما چندسالی خدمت ایشان بودیم و بعد از اینکه به رحمت خدا رفتند در درس مرحوم امام، مرحوم محقق داماد و سایرین می‌رفتیم.
** وقتی امام لقب «سلام الله علیه» را برای آیت‌الله بروجردی به‌کار برد
تسنیم:نگاه مرحوم بروجردی به مسائل سیاسی چگونه بود، گویا ایشان قصد داشتند به‌جای منازعه مستقیم با حکومت پهلوی به تربیت شاگرد بپردازند و همچنین مسیر حاج شیخ عبدالکریم را در راه تحکیم حوزه علمیه قم ادامه دهند؟
آیت الله علوی گرگانی: روش ورود ایشان به مسائل سیاسی، غیر از روش حضرت امام بود. قهراً به‌واسطه مرجعیت ایشان کسی جرئت نمی‌کرد حرف خلاف بزند و حتی شاه هم همین‌طور بود. شاه نیز با رحلت ایشان فکر میکرد راه برایش باز شده که هرکاری می‌تواند انجام دهد که مرحوم امام رحمه الله جلوی وی ایستاد و از سال 42 نهضت را شروع کردند چرا که احساس کردند شاه فکر می‌کند کسی جلودارش نیست.
مرحوم آیت الله بروجردی چندان در سیاست دخالت نمی‌کرد چون کسی نمی‌توانست بدون اجازه ایشان کاری کند و از ایشان اجازه می‌گرفتند. ریاست مطلقه با مرحوم آیت‌الله بروجردی بود و دنیا در برابر وی تسلیم بود و کمتر دیدم که مرجعی مثل ایشان باشد و امام هم افتخار شاگردی در مقابل ایشان را داشتند.
یادم هست که یک‌بار در درس، مرحوم امام با آوردن اسم آیت‌الله بروجردی لقب «سلام الله علیه» را به‌کار بردند در حالی که رسم این است بعد از نام امام معصوم «سلام الله علیه» می‌گویند. یک عده طلبه‌ها مختصری لبخند زدند که گویا امام اشتباه کرده است! امام تا متوجه لبخند آنها شدند شروع به تعظیم مقام آیت‌الله بروجردی کردند و چندبار لفظ سلام الله علیه را تکرار نمودند و گفت "شما مرحوم آیت الله بروجردی را نشناختید".
تسنیم:بعد از وفات مرحوم آیت‌الله بروجردی، چگونه مرجعیت و رهبری حضرت امام در حوزه مطرح شد؟
آیت الله علوی گرگانی: بعد از وفات ایشان سایر بزرگان پا در میان گذاشتند اما مرحوم امام خمینی(ره) وارد سیاست و مبارزه شدند ولی مرجعیت تقسیم شد. مبارزات امام باعث شد تا ایشان در صدر قرار بگیرند البته شخصیت و لیاقت ذاتی ایشان هم تأثیر داشت. شاه هم تلاش داشت بعد از وفات مرحوم آیت الله بروجردی مرجعیت را به نجف منتقل کند اما فایده نکرد و خدا خواست مرحوم امام نقش مؤثری ایفا کند.
تسنیم:آشنایی شما با مرحوم امام به چه‌زمانی مربوط می‌شود؟ آیا بعد از وفات آقای بروجردی به درس امام می‌رفتید یا قبل از آن نیز با ایشان مراوده داشتید؟
آیت الله علوی گرگانی: قبل از فوت مرحوم آیت الله بروجردی هم در درس ایشان شرکت می‌کردیم و تمام زمانی که در قم بودند حدود 122 سال در درسشان می‌رفتم و جزو اصحاب درس امام بودیم و چون خانه ما نزدیک خانه ایشان بود و نسبت سببی هم با مرحوم امام داشتیم لذا علقه خاصی به ما داشتند و از جهات متعدد با ایشان آشنا بودیم و ارادت داشتیم.
تسنیم:با شروع نهضت امام از سال 42، شما چگونه در مسیر مبارزه قرار گرفتید و نگاه شما به نهضت چگونه بود؟
آیت الله علوی گرگانی: حرکت امام حرکتی شناخته شده و خط و مسیر ایشان مشخص بود اما اوایل تحت این عنوان که شاه را بخواهند بیرون کنند، نبود بلکه بیشتر حالت نصیحت داشت و حرکت ناصحانه بود اما کم‌کم فهمیدند که شاه گوش به حرف نمی‌دهد و حرکت‌های تند و بی‌حرمتی‌های وی زیاد شده است لذا امام پا به عرصه نهاد و نهضت پیروز شد چون اگر از ابتدا می‌خواستند به شاه جسارت کنند و بخواهند که وی برود، بسیاری را می‌گرفتند و اعدام می‌کردند و انقلاب ضربه می‌خورد.
** امام مفهوم ولایت فقیه را شرح داد
تسنیم:یکی از مباحثی که امام در نجف مطرح کردند، موضوع ولایت فقیه بود که از سال 48 شروع به تدریس آن کردند. آیا در آن زمان که امام(ره) در قم بودند در درس‌هایشان به موضوع ولایت فقیه پرداخته بودند؟ نگاه کلی حوزه در آن زمان نسبت به طرح اندیشه ولایت فقیه چه بود؟
آیت الله علوی گرگانی: ولایت فقیه تنها مربوط به حضرت امام نیست و مرحوم آیت الله بروجردی هم به‌عنوان یک فقیه، ولایت داشتند اما مردم به مفهوم ولایت فقیه توجه خاصی نداشتند. حرکت امام نشان داد که همه مسائل زیر سایه ولایت فقیه است. جامعه آن زمان از این مفهوم چیزی درک نمی‌کرد و مراجع را با همان عنوان مرجعیت می‌شناختند اما مرحوم امام این مفهوم را شرح داد و مباحثی را عنوان و صحبت کردند که جامعه ما آگاه شدند.
این از برکت خود امام رحمه الله بود و مرجعیت در زمان مرحوم آیت الله بروجردی به‌شکلی بود که تمام امور به‌دست ایشان بود ولی زمانی که امام رحمه الله این مسئله را مطرح کردند مردم دانستند که اگر آقای بروجردی هم آن زمان تأثیری داشته از برکت ولایت فقیه بوده است.
**رهبر انقلاب مورد تأیید مراجع تقلید هستند
تسنیم: شرح و بسط نظریه مترقی ولایت مطلقه فقیه و تعیّن عملی آن انحصاراً برای امام خمینی است گرچه علمای بزرگ در تاریخ شیعه هم درباره آن مباحثی را مطرح کرده و اندک اختلافات در این زمینه هم بر سر حدود و ثغور آن بوده با این حال سؤال ما این است الآن که مصداق کنونی ولایت فقیه شخص آیت الله العظمی خامنه‌ای است، رابطه مراجع عظام با ایشان چگونه است؟
آیت الله علوی گرگانی:بله؛ ولایت فقیه از زمان شیخ طوسی و قبل از آن بوده و سند آن، همان سخن امام زمان(عج) است که فرمودند: «و اما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلی رواة حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجة الله علیهم» یعنی «در رخدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید زیرا آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر آنان هستم.»، این همان معنای ولایت فقیه است، این ولایت فقیه از بین نمی‌رود و بوده و خواهد بود تا به دست امام زمان(عج) برسد.
ولایت فقیه یک مسئله اساسی و ریشه‌دار است و این‌گونه نیست که بگوییم خود امام خمینی(ره) آن را ابداع کرده باشد، بلکه امام مفهوم آن را روشن کردند.
اکنون مراجع نیز ولایت دارند و می‌توانند در همه امور نظر دهند اما در زمان کنونی که آیت الله خامنه‌ای به رهبری انتخاب شدند و مورد تأیید مراجع هستند، همه نظرات تابع ولایت فقیه است تا ایشان سرآمد همه باشند و مملکت یک‌صدا باشد. اختیار امورات هم به‌دست رهبر معظم انقلاب است و نظر ایشان را پیاده می‌کنیم.
عیادت آیت‌الله علوی گرگانی از رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال 93
** آیت‌الله خامنه‌ای در مبارزات سیاسی قبل از انقلاب پیشرو بودند
تسنیم:شما در جریان تحصیل در قم در درس مرحوم محقق داماد و مرحوم شیخ مرتضی حائری شرکت می‌کردید از طرفی حضرت آیت الله خامنه‌ای نیز از درس این حضرات سالها بهره بردهاند و به‌گفته دوستان ایشان همچون آیت الله سید جعفر شبیری زنجانی در گفت‌وگویی که چندی پیش داشتیم، معظم‌له در زمره شاگردان خاص الخاص شیخ مرتضی حائری بودند. بفرمایید آشنایی شما با رهبر معظم انقلاب از کجا آغاز شد و آیا با ایشان دروس مشترک در قم داشته‌اید؟
آیت الله علوی گرگانی:بله؛ در قم ایشان را در درس حاج شیخ مرتضی حائری و مرحوم محقق داماد دیده بودم. البته در درس مرحوم بروجردی یادم نیست گرچه خود ایشان می‌گویند که در درس آیت الله بروجردی شرکت داشتند. ایشان از اصحاب حضرت امام رحمه الله بودند و ما هم که به درس مرحوم امام می‌رفتیم ایشان را می‌شناختیم لکن ایشان از جهات انقلابی و مبارزات سیاسی پیشرو و جزو ارکانی بودند که اطراف امام حضور داشتند.
تصویری از شیخ مرتضی حائری استاد رهبر انقلاب و آیت‌الله علوی گرگانی کنار امام در سال 58
از چپ به راست: امام خمینی، شیخ مرتضی حائری، آیت الله انگجی، شهید صدوقی، آیت الله سبحانی، آیت الله مکارم شیرازی، بنی‌صدر، آیت الله منتظری، آیت الله طاهری اصفهانی
ما هم مطالبی را که امام می‌گفتند، نمی‌گذاشتیم ایشان تنها بماند و نظرات امام را در سخنرانی و در ایام تعطیلات پخش می‌کردیم ولی آیت‌الله خامنه‌ای نقش مؤثری داشتند. ایشان در مسیر سیاست بودند اما رفاقت و دوستی ما پابرجا بود. اکنون هم ایشان نسبت به ما بزرگوار است. ما از زمان مرحوم پدرشان با ایشان آشنایی داشتیم. در آن زمان در مسجد پدرشان با ایشان آشنا و مذاکراتی داشتیم و بعد هم در قم ارتباط داشتیم و در درس مرحوم محقق داماد و شیخ مرتضی حائری ایشان را می‌دیدیم.
** شخصیت آیت‌الله خامنه‌ای مانند آفتاب روشن است/ افراد بسیار فاضلی در درس رهبر انقلاب شرکت می‌کنند
تسنیم: قریب 27 سال از رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای میگذرد و ایشان زمام امور کشور را به‌عهده دارند. نگاه حضرتعالی به مدیریت ایشان چگونه است؟ برخی شبهه‌افکنان در طول این سالها به‌دلیل اینکه مدیریت سیاسی ایشان ــ که بسیار جلوه و نمود داشته است ــ منزلت علمی ایشان را زیر سؤال بردهاند. نگاه حضرتعالی به مدیریت سیاسی و منزلت علمی و فقهی رهبر معظم انقلاب چگونه است؟
آیت الله علوی گرگانی: شخصیت ایشان مانند آفتاب روشن است. در دنیا این‌گونه نیست که یک نفر را همه قبول داشته باشند و از زمان پیامبر و حضرت علی علیه السلام این‌گونه بوده است و نباید به شبهه‌افکنان توجه کرد. شخصیت رهبری بحمدالله جاافتاده است و توانستند کشور را اداره کنند. مملکت‌داری شوخی نیست و خداوند عقل و هوشی به ایشان داده که توانستند کشور را مدیریت کنند و ان‌شاءالله تا زمان ظهور امام زمان علیه السلام خدا سایه ایشان را بر سر کشور نگه دارد.
درباره منزلت علمی ایشان نیز باید گفت کسانی که به درس ایشان می‌روند افراد بسیار فاضلی هستند. اگر در ایشان علم و منزلت نبود کسی در درسشان حاضر نمی‌شد. الحمدلله شخصیت والایی هستند و خدا حفظشان کند.
**خون شهدا راحت به دست نیامده که هرکس بنشیند انقلاب یا رهبری را تضعیف کند/ باید روحیه انقلابی را نگه داریم
تسنیم: رهبر معظم انقلاب در سالهای اخیر بارها بر واژه انقلابی بودن و انقلابی ماندن تأکید داشتند. به‌نظر شما روحیه انقلابی چه‌تأثیری در پیشبرد اهداف نظام و انقلاب دارد؟
آیت الله علوی گرگانی: انقلابی بودن اصل اول است و ما از ابتدا با این انقلاب جلو آمدیم. اگر انقلاب فراموش بشود کل هدف ما تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و باید مراقب باشیم روح انقلاب را از دست ندهیم. خون شهدا و جانبازان به‌راحتی به دست نیامده که هرکس بنشیند انقلاب یا رهبری را تضعیف کند.
کشوری که این همه خون داده است باید توسط مردم نگه داشته شود. اگر هرکس حاشیه‌ای درست کند چیزی از انقلاب نمی‌ماند لذا رهبری تأکید دارند که مردم و مسئولان بدانند انقلاب با چه سرمایه‌ای به‌دست آمده و نسل جوان بفهمند که انقلاب رایگان به‌دست نیامده و باید روحیه انقلابی را نگه داریم و فراموش نکنیم.